Αναγνώριση Συναισθημάτων – Θυμός - Επιθετικότητα
Στις μέρες της
κοινωνικής απομόνωσης, του ρατσισμού και του κοινωνικού αποκλεισμού οι άνθρωποι
βιώνουν ένα συνονθύλευμα κυρίως αρνητικών συναισθημάτων χωρίς αυτό να σημαίνει
ότι εκλείπουν τα θετικά συναισθήματα. Οι άνθρωποι προκειμένου να προοδεύουν,
όμως, πρέπει να δείχνουν ενσυναίσθηση και να κατανοούν τα συναισθήματα. Είναι
σημαντικό ο καθένας να αναγνωρίζει όχι μόνο τα δικά του αλλά και των άλλων
προκειμένου μέσα στη κοινωνία να μπορούν να αναπτυχθούν υγιείς σχέσεις χωρίς
παρεξηγήσεις. Καθημερινώς οι περισσότεροι στη πορεία της μοναχικής ζωής τους
προσπαθούν να αντιμετωπίσουν οικονομικές δυσκολίες, προβλήματα υγείας, φιλικές
και ερωτικές σχέσεις, εργασιακές υποχρεώσεις και κυριεύονται από συναισθήματα
απογοήτευσης, χαράς, λύπης, επιτυχίας, θυμού, ζήλιας, αγάπης. Ωστόσο μια
κατάσταση που κατά κύριο λόγο κάποιος δεν μπορεί να διαχειριστεί είναι ικανή να
προκαλέσει συναισθήματα που να οδηγήσουν στη πρόκληση μιας μη αποδεκτής
κοινωνικής συμπεριφοράς. Σημαντικό ρόλο λοιπόν παίζει η προσωπικότητα η οποία
δομείται στη διάρκεια των χρόνων.
Ο θυμός είναι ένα
έντονο συναίσθημα που προκαλεί δυσφορία στο άτομο. Προκαλείται όταν κάποιος
νιώθει αδικημένος, όταν θέλει να επιβληθεί και να κυριαρχήσει, όταν έχει
παρερμηνεύσει μία κατάσταση. Οι έφηβοι για παράδειγμα που διακατέχονται από όλα
αυτά τα χαρακτηριστικά εμφανίζουν θυμό απέναντι κυρίως στους γονείς, κάποιοι
ακόμα και στους ίδιους τους συμμαθητές τους. Η εφηβεία είναι μια δύσκολη ηλικία
καθώς οι έφηβοι προσπαθούν να ανακαλύψουν τον εαυτό τους και να
ανεξαρτητοποιηθούν. Ένα σύνηθες αποτέλεσμα του θυμού στους εφήβους είναι λοιπόν
η επιθετική συμπεριφορά ή και το κάπνισμα και η χρήση παράνομων ουσιών.
Αυτό δε σημαίνει
ότι και άλλοι μεγαλύτερης και μικρότερης ηλικίας δεν διακατέχονται από αυτό το
συναίσθημα και δεν οδηγούνται σε αυτές τις συμπεριφορές. Οι συγκρούσεις δεν
είναι λίγες στις μέρες μας αν κάποιος συνυπολογίσει τι αναφέρουν καθημερινά τα
Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης.
Ανεξάρτητα της
αποδοχής ή όχι, της συμπεριφοράς που εκδηλώνει κάποιος, βασικό βήμα για την
αλλαγή αυτής είναι η αναγνώριση των συναισθημάτων και έπειτα, εν περιπτώσει και
εν δυνάμει, η αναγνώριση της επιθετικότητας ή της ηθικότητας. Η ηθικότητα και η
επιθετικότητα θα μπορούσαν να θεωρηθούν οι δύο πλευρές του ίδιου νομίσματος.
Πως εξηγείται όμως η επιθετικότητα? Πως εξηγείται ότι κάποιοι άνθρωποι παρά το
θυμό τους δεν επιτίθενται? Πως εξηγείται ότι μερικοί εξαιτίας του θυμού
ενδίδουν στα ναρκωτικά και άλλοι στη βία? Οι άνθρωποι από τη στιγμή που γεννιούνται
ζουν μέσα σε ένα κοινωνικό περιβάλλον το οποίο συμβάλλει στην διαμόρφωση της
κοινωνικής συμπεριφοράς τους και της κοινωνικοποίησής τους. Ορισμένες
συμπεριφορές μέσα στο κοινωνικό περιβάλλον οφείλονται σε καταστάσεις στις
οποίες έχει δοθεί σημαντική θετική ενίσχυση (αμοιβή) με χαρακτηριστικό
παράδειγμα όλες τις επιβραβεύσεις που λαμβάνουν τα παιδιά (μπράβο, καλό κορίτσι
κλπ.). Ωστόσο κάποιες συμπεριφορές δεν εμφανίζονται εξαιτίας της μη λήψης της
απαραίτητης θετικής ενίσχυσης ή και της λήψης τιμωρίας από το περιβάλλον (π.χ.
όχι μην το κάνεις αυτό ή ακόμα και άσκηση κάποιας ελαφριάς βίας όπως χτύπημα
στο χέρι του παιδιού για να αποτραπεί να γίνει η πράξη).
Οι συμπεριφορές
ταυτόχρονα εξαρτώνται από τα πρότυπα που χτίζει το παιδί. Να σημειωθεί ότι δεν
είναι όλα τα πρότυπα το ίδιο αποτελεσματικά στη δημιουργία αντιδράσεων θετικής
κοινωνικής συμπεριφοράς. Για παράδειγμα τα παιδιά προσχολικής ηλικίας είναι
πιθανότερο να αναπαράγουν συμπεριφορά ενηλίκων που φέρονται με ζεστασιά και
κατανόηση. Αυτό δε σημαίνει ωστόσο ότι η έκθεση στην τηλεοπτική βία δεν
συδέεται και με πρόκληση επιθετικής συμπεριφοράς. Το παιδί παρατηρεί τις
συμπεριφορές και ανάλογα των αποτελεσμάτων (θετικά ή αρνητικά) πράττει.
Σύμφωνα με τον
Freud οι άνθρωποι προωθούνται από σεξουαλικά και επιθετικά ένστικτα. Τα παιδιά
κατά τη διάρκεια της κοινωνικοποίησης εκδηλώνουν λεκτική επιθετικότητα,
σπρωξιές, κλοτσιές και άλλα είδη επιθετικότητας. Στα πρώτα χρόνια της
προσχολικής περιόδου, ένα μέρος της επιθετικότητας έχει να εξασφαλίσει ένα ευχάριστο
– για το παιδί – αποτέλεσμα όπως πχ. το παιχνίδι ενός άλλου παιδιού. Η ακραία
και παρατεταμένη επιθετικότητα αποτελεί αιτία ανησυχίας.
Η κοινωνική
επιθετικότητα απαντάται επίσης κατά κύριο λόγο μεταξύ των αρσενικών και πολύ
λιγότερο μεταξύ των θηλυκών. Αυτό συνήθως εξηγείται με αναφορές στις
οργανωτικές και ενεργοποιητικές δράσεις της τεστοστερόνης.
Ανεξάρτητα από τη
συμπεριφορική προσέγγιση και την ψυχαναλυτική προσέγγιση του Freud, ο θυμός
κατά κύριο λόγο οδηγεί στην αύξηση της επιθετικότητας η οποία πρέπει να είναι
ξεκάθαρο ότι δεν οφείλεται σε ψυχική διαταραχή. Προκειμένου να αντιμετωπιστεί ο
θυμός είναι σημαντικό τα άτομα να αλλάξουν τρόπο σκέψης. Συγκεκριμένα οι πλήρως
αρνητικές έντονες σκέψεις να αντικατασταθούν με πιο θετικές και ελπιδοφόρες.
Για να επιτευχθεί αυτό είναι σημαντική η συμβολή κάποιου ειδικού ψυχικής
υγείας. Κυρίως, για να αντιμετωπιστεί ο θυμός στα παιδιά χρειάζεται να
συμμετέχει όλη η οικογένεια. Μέσα σε αυτή χρειάζεται να υπάρχει διάλογος και
κατανόηση. Πέρα της συμβολής της γνωσιακής θεραπείας οι άνθρωποι πιο άμεσα
προκειμένου να αντιμετωπίσουν το θυμό τους μπορούν να ακολουθήσουν τεχνικές
χαλάρωσης με αναπνοές ή ακόμα και γιόγκα. Σημαντικό είναι η αλλαγή
περιβάλλοντος και η απομάκρυνση ή η δημιουργία στενών σχέσεων με ανθρώπους. Η
αλλαγή περιβάλλοντος περιλαμβάνει και ένα ταξίδι ή μια δραστηριότητα που
χαλαρώνει τα άτομα. Τα παιδιά επίσης μπορούν να βοηθηθούν για τη μείωση του
θυμού από δραστηριότητες στις οποίες εκτονώνονται όπως η μπάλα, το μπάσκετ, το
box. Τέλος σημαντική είναι η ένταξη του χιούμορ στην καθημερινότητα.
Αντωνία Μπένου , εθελόντρια
